W Jeziornie przy ul. Warszawskiej w rejonie ronda u zbiegu z ul. Bielawską i Piaseczyńską stoi pamiątkowy głaz, na którym wyryto (cytat): „ŻYCIE SWE ZŁOŻYLI W BOHATERSKICH WALKACH O NIEPODLEGŁOŚĆ OJCZYZNY 1918 - 1921 NIŻEJ WYMIENIENI I INNI NIEZNANI BOROWSKI STEFAN JANICKI IGNACY KACZYŃSKI TEODOR KIJAK JAN KŁOS JAN KSIĄŻEK JÓZEF MARCINIAK STEFAN SZEWCZYK MICHAŁ URBANIAK MICHAŁ BRZEZIŃSKI ZYGMUNT CZEŚĆ ICH PAMIĘCI 15 VIII 1938 MIESZKAŃCY GM. JEZIORNA”.
Fot. 1. Jeziorna, ul. Warszawska, sąsiedztwo ronda u zbiegu ulic Warszawskiej, Bielawskiej i Piaseczyńskiej - głaz upamiętniający mieszkańców, którzy życie swoje złożyli w walkach o niepodległość w latach 1918-1921;
data fot.: 01.06.2016 r.; autor fot.: Grzegorz Kłos
W tym roku przypada 80 rocznica odsłonięcia pomnika.
Pomnik odsłonięto 15 sierpnia 1938 roku. Data nie była przypadkowa – uroczystość zaplanowano w rocznicę Bitwy Warszawskiej, nazywanej też „Cudem nad Wisłą”, w dniu święta religijnego Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (inaczej: święta Matki Boskiej Zielnej), w dniu Święta Żołnierza (obchodzonego oficjalnie od 1923 r.) i w roku obchodów 20-tej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.
Dzień ten od 1936 roku był też świętem Czynu Chłopskiego, ustanowionym dla upamiętnienia wkładu polskich chłopów i ich przywódcy Wincentego Witosa w zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej.
To ważna informacja, biorąc pod uwagę rodowód okolicznych żołnierzy, którzy poszli na wojnę z bolszewikami w latach 1919-1920 – w większości mieli pochodzenie chłopskie, tak jak blisko trzy czwarte całej polskiej armii.
Fot. 2. Ochotnicy na wojnę polsko-bolszewicką
na ul. Białostockiej w Warszawie (Praga); data fot.: sierpień 1920 r.;
autor fot.: Marian Fuks; fot. z książki „Marian Fuks.
Pierwszy fotoreporter II RP”, Dom Spotkań z Historią,
Warszawa 2017, źródło: Internet, portal Wikimedia Commons,
strona: https://commons.wikimedia.org
4 sierpnia 1923 roku w Rozkazie Dziennym Nr 126 Ministerstwa Spraw Wojskowych ustanawiającym Święto Żołnierza w dniu 15 sierpnia, napisano: „Dzień 15-go sierpnia jest Świętem Żołnierza. W tym dniu wojsko i społeczeństwo czci chwałę oręża polskiego, której uosobieniem i wyrazem jest żołnierz. W rocznicę wiekopomnego rozgromienia nawały bolszewickiej pod Warszawą święci się pamięć poległych w wiekowych walkach z wrogiem o całość i niepodległość Polski.”.
W tym roku obchodzimy setną rocznicę odzyskania przez nasz kraj niepodległości. Jest to dobra okazja do podzielenia się wynikami najnowszych badań historycznych prowadzonych przez portal „Cyfrowe Archiwum Wilanowa i Okolic”.
Pomnik w Jeziornie jest miejscem cyklicznych uroczystości patriotycznych z udziałem władz i społeczeństwa.
Fot. 3. Jeziorna Królewska (współcześnie Jeziorna) na mapie z 1944 r.;
źródło: Internet - strona http://igrek.amzp.pl/
Około dwa lata temu moje zainteresowanie wzbudziły wyryte na głazie nazwiska dziesięciu mężczyzn. Zacząłem szukać informacji o uwiecznionych tam osobach i ku zaskoczeniu stwierdziłem, że poza zdawkowymi informacjami o dwóch z nich – Józefie Książku i Ignacym Janickim, którzy zginęli w trakcie rozbrajania Niemców z jeziorskiego posterunku w dniu 11 listopada 1918 r. – nie znalazłem nikogo, kto by posiadał wiedzę o pozostałych uczestnikach walk o niepodległość ojczyzny. – Było to przyczynkiem do rozpoczęcia mozolnych poszukiwań jakichkolwiek informacji o bohaterach „z kamienia”, które trwają po dzień dzisiejszy, a które z dużym zaangażowaniem wspiera Pani Danuta Bekalarek, geneaolog i regionalistka z Powsinka.
Cofnijmy się jednak w czasie o osiemdziesiąt lat. Jest rok 1938. Z okazji dwudziestej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości w całym kraju podejmowane są różne inicjatywy dla upamiętnienia bohaterów, którzy walczyli o naszą wolność.
W dniu 15 sierpnia w Jeziornie ma miejsce poświęcenie pomnika ku czci poległych w walkach o niepodległość w latach 1918 – 1921. Pomnik został zaprojektowany przez inżyniera Kofmana. Inicjatywa wzniesienia pomnika wyszła od radnych z Rady Gminy Jeziorna, w odzewie na okólnik Premiera, Felicjana Sławoj Składkowskiego.
W skład Komitetu Budowy wchodzili członkowie Zarządu Gminnego, Rady Gminnej oraz przedstawiciele organizacji społecznych. Jak pisano, pomnik powstał w „iście amerykańskim tempie”, bo w ciągu tylko 10 dni, i był pierwszym z miejsc pamięci jakie miały powstać na terenie ówczesnego powiatu warszawskiego, czyli wianuszka podwarszawskich gmin (trzydziestu jeden, według stanu na 1935 r. – 26 gmin wiejskich i 5 miejskich).
Fot. 4. Artykuł w prasie na temat odsłonięcia pomnika w Jeziornie
w dniu 15 sierpnia 1938 r., „Głos z Powiatów Województwa Warszawskiego”,
1938 r., rok IX, nr 9, str. 5
To był ważny dzień dla społeczności lokalnej. Na uroczystość licznie przybyli oficjele i mieszkańcy, nie tylko z Jeziorny, ale z całej okolicy. Na odsłonięciu pomnika byli obecni: Franciszek Godlewski – Starosta Powiatu Warszawskiego, Antoni Stanisław Jankowski – wójt Gminy Jeziorna, ksiądz Władysław Borowiec – wikariusz parafii św. Elżbiety w Powsinie (Jeziorna w tym czasie należała do parafii Powsin), przedstawiciele Zarządu Gminy i fabryki papieru w Mirkowie, działacze społeczni oraz ludność Jeziorny i okolic, która licznie przybyła na uroczystość.
Malowniczo prezentowała się duża gromada dzieci ubranych w stroje ludowe krakusów i kosynierów.
Przemówienia do zebranych wygłosili starosta i wójt gminy. Obelisk poświęcił ksiądz Borowiec. Oprawę wojskową zapewniła kompania honorowa Wojska Polskiego, która po poświęceniu pomnika przedefilowała przed zebranymi. Po części oficjalnej zaserwowano obiad żołnierski.
Fot. 5. Artykuł w prasie na temat odsłonięcia pomnika w Jeziornie
w dniu 15 sierpnia 1938 r., „Głos z Powiatów Województwa Warszawskiego”,
1938 r., rok IX, nr 9, str. 5
Prasa nic nie podaje o części religijnej uroczystości – odsłonięcie pomnika poprzedziła msza święta w kościele św. Elżbiety w Powsinie z okazji święta Matki Boskiej Zielnej, w której zapewne oprócz samych mieszkańców, wzięły udział oficjalne delegacje i poczty sztandarowe organizacji społecznych i zawodowych oraz Wojsko Polskie.
Mimo, że miejsce pamięci znajduje się w Jeziornie, to osoby uwiecznione 80 lat temu na głazie narzutowym rodzinnie wcale nie są wyłącznie związane z tą miejscowością, ponieważ mają różne korzenie. Są więc bohaterami całego regionu Urzecza. Tak było z Janem Kłosem, który mieszkał tak jak rodzice i rodzeństwo w Jeziornie, ale jego rodzina ze strony ojca w prostej linii pochodziła z nieodległego Powsina.
W chwili obecnej jest to jedyna osoba z pomnika przy ulicy Warszawskiej w Jeziornie, o której możemy powiedzieć najwięcej, chociaż zakrojone na szeroką skalę poszukiwania objęły wszystkich dziesięciu bohaterów uwiecznionych na kamieniu narzutowym.
W aktach urzędowych odnalazłem kopię zawiadomienia Powiatowej Komendy Uzupełnień w Mińsku Mazowieckim (36 Pułk Piechoty Mińsk Mazowiecki) z 14 maja 1921 r., skierowanego do starostwa warszawskiego, w którym prosi się o powiadomienie małżeństwa Jana i Józefy Kłos, zamieszkałych we wsi i gminie Jeziorna, że ich syn Jan, urodzony w 1897 r., w dniu 8 sierpnia 1920 r. został zabity na placu boju i tegoż dnia pogrzebany w Tarnopolu.
Podpisano: „(…) Truskolaski Major i Komendant”.
Fot. 6. Kopia zawiadomienia o śmierci
szeregowego Jana Kłosa z Jeziorny
wystawionego 14 maja 1921 r. przez Powiatową Komendę Uzupełnień
w Mińsku Mazowieckim;
źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie -
Oddział w Grodzisku Mazowieckim, zespół: „Akta Gminy Jeziorna”
Major Truskolaski wystosował to pismo do władz powiatu warszawskiego na podstawie zawiadomienia Batalionu Zapasowego 52 Pułku Piechoty, w którym, jak się okazało, służył Jan Kłos (lat 23).
Fot. 7. Kopia zawiadomienia o śmierci szeregowego Jana Kłosa z Jeziorny
wystawionego 14 maja 1921 r. przez Powiatową Komendę Uzupełnień
w Mińsku Mazowieckim wraz z kopiami pism Starosty Warszawskiego
do Wójta Gminy Jeziorna i odwrotnie;
źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie -
Oddział w Grodzisku Mazowieckim, zespół: „Akta Gminy Jeziorna”
Jan Kłos pochodził z rodziny włościańskiej – jego ojciec, również Jan (rocznik 1864), był rolnikiem z Jeziorny.
Rodzice byli niepiśmienni. Matka szeregowego Jana Kłosa – Józefa, z domu Kłoszewska – urodziła się w 1863 r. także w Jeziornie.
Rodzice Jana Kłosa - pobrali się w 1885 roku. Na przełomie maja i czerwca 1921 roku, kiedy dowiedzieli się o śmierci syna na wojnie polsko-bolszewickiej, mieli po 57-58 lat.
Jan Kłos był z wielodzietnej rodziny. – Miał dziewięcioro rodzeństwa (cztery siostry i pięciu braci) – byli to: Agnieszka (r. 1893), Franciszka (r. 1886), Józef (r. 1888), Stanisław (r. 1891), Wojciech (r. 1895), Rozalia (r. 1900), Michał (r. 1902), Marianna (r. 1905) i Władysław (r. 1908). Był szóstym dzieckiem Jana i Józefy Kłosów.
Wiemy, że dwa lata od niego starszy brat Wojciech, z zawodu piekarz, również walczył w 1920 roku z bolszewikami. Wojnę przeżył.
W metryce chrztu Jana Kłosa, czytamy (cyt.): „Jeziorna. Metryka urodzenia nr 101. Działo się we wsi Powsin dwudziestego pierwszego czerwca (trzeciego lipca) tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego siódmego roku o godzinie dziewiątej po południu. Stawił się osobiście Jan Kłos, chrześcijanin, włościanin zamieszkały we wsi Jeziorna liczący trzydzieści trzy lata, w obecności: Piotra Kłoszewskiego liczącego lat dwadzieścia dziewięć i Jana Starosa liczącego lat czterdzieści, chrześcijan, włościan zamieszkałych we wsi Jeziorna i okazał Nam dziecko płci męskiej, oświadczając, że urodziło się ono we wsi Jeziorna dziewiętnastego czerwca (pierwszego lipca) bieżącego roku o godzinie szóstej po południu z jego ślubnej małżonki Józefy z domu Kłoszewskiej liczącej lat trzydzieści. Dziecku temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym wykonanym przez Nas nadano imię Jan, a rodzicami chrzestnymi byli Piotr Kłoszewski i Agnieszka Kłoszewska. Akt ten stawającym i świadkom przeczytany został, a przez Nas tylko podpisany, bowiem stawający i świadkowie pisać nie umieją” *.
Fot. 8. Metryka urodzenia Jana Kłosa z Jeziorny, ur. 1 lipca 1897 r.;
źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie;
Internet, strona: szukajwarchiwach.pl
Zupełnie niedawno okazało się, że zbieżność nazwiska Jana Kłosa z Jeziorny i mojego (Grzegorza Kłosa z Powsina) nie jest przypadkowa. – Wynika to po prostu z tego, że jesteśmy ze sobą spokrewnieni we wcześniejszych pokoleniach.
Obaj jesteśmy potomkami żyjącego w XVIII wieku Kazimierza Kłosa. Szeregowiec Jan Kłos z Jeziorny jest po synu Kazimierza – Walentym, a ja jestem po innym synu Kazimierza – Janie Kłosie, zwanym też Kłosiewiczem.
Metryki z XIX wieku podają, że najstarszy syn Walentego, Grzegorz (ur. ok. 1775 r. – zm. 1839 r. ) wziął za żonę Rozalię z Pyzlów (ur. ok. 1776 – zm. 1836 r.), zamieszkałą w Powsinie.
Syn Grzegorza – Michał Kłos (ur. 1822 r. – zm. 1856 r.) pobiera się w 1841 r. z Heleną z Milewskich primo voto Szewczyk (ur. 1820 – zm. 1857 r.) z Jeziorny, gdzie już na stałe mieszkają.
Ze związku Michała i Heleny Kłosów w 1842 r. przychodzi na świat Józef Kłos, który w 1864 r. wstępuje w związek małżeński z Józefą z Szewczyków z Jeziorny.
Józef Kłos z Jeziorny jest dziadkiem szeregowego Jan Kłosa, syna Jana Kłosa - seniora.
Można stąd wnioskować, że opisana gałąź rodu Kłosów z Powsina przenosi się do Jeziorny około 1841 roku.
Być może wśród nazwisk przodków Jana Kłosa, rocznik 1897, wielu odnajdzie również i swoich dalszych lub bliższych krewnych.
Ciąg dalszy nastąpi … .
Podziękowania dla:
- Pani Danuty Bekalarek, geneaologa i regionalistki z Powsinka, za przeprowadzenie badań genealogicznych rodzin Kłosów z Powsina i Jeziorny
- Pani Moniki Jurgo-Puszcz, Dyrektora Archiwum Państwowego w Warszawie, za zgodę na publikację kopii zawiadomienia Powiatowej Komendy Uzupełnień w Mińsku Mazowieckim z 14 maja 1921 r. wraz z dokumentacją towarzyszącą.
Grzegorz Kłos
* Józefa Kłos z Kłoszewskich w momencie urodzenia Jana miała 36 lat, a nie 30, jak błędnie wpisano w metryce. W XIX-wiecznych metrykach wiek szacowano.
W tekście metryki data urodzenia Jana Kłosa (w nawiasie „pierwszego lipca”) jest datą liczoną według obecnie obowiązującego kalendarza gregoriańskiego.
Data „dziewiętnastego czerwca” jest datą z kalendarza juliańskiego.
Podobnie jest z datami na początku aktu chrztu („dwudziestego pierwszego czerwca”/„trzeciego lipca”). Czyli: Jan Kłos urodził się 1 lipca 1897 r., a został ochrzczony dwa dni później - 3 lipca.
Materiały źródłowe:
1) korespondencja z Panią Danutą Bekalarek,
2) akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Elżbiety w Powsinie,
3) akta Gminy Jeziorna z zasobów Archiwum Państwowego w Warszawie – Oddział w Grodzisku Mazowieckim,
4) Jolanta Załęczny, „Powiat warszawski w latach II Rzeczypospolitej”, Biblioteka kwartalnika „Niepodległość i Pamięć”, tom III, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Warszawa 2015,
5) Kpt. Tadeusz Pawlik, „Zarys Historji Wojennej Pułków Polskich 1918-1920. 52 Pułk Strzelców Kresowych – Zarys Historji Wojennej 52-go Pułku Piechoty Strzelców Kresowych”, Wojskowe Biuro Historyczne, Warszawa 1928,
6) „Głos z Powiatów Województwa Warszawskiego”, 1938 r., rok IX, nr 9, str. 5,
7) Wojciech Duch, artykuł pt. „Jak obchodzono Święto Żołnierza w II RP. Rozkaz nr 126”, 15 sierpnia 2014 r., Internet, portal historia.org.pl, strona: https://historia.org.pl.
8) Archiwum Główne Akt Dawnych, metryki Parafii św. Elżbiety w Powsinie.
Patron honorowy