Poprzedni odcinek opowiadania o poruczniku Janie Penconku zakończyłem w chwili, kiedy 19-letni Janek po ukończeniu warszawskiego gimnazjum przy ul. Młynarskiej, na jesieni 1931 r. rozpoczął naukę w szkole podchorążych piechoty.
Spełniało się jego marzenie – chciał przecież być oficerem.
Nie było to proste, konkurencja była silna – 3-4 kandydatów na 1 miejsce.
Fot. 1. "Janek Penconek (od lewej) i jego przyjaciel Józef Kamaszewski
w mundurach przysposobienia wojskowego" (opis z metryczki fot.);
źródło: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni; zdjęcie pochodzi od siostry Jana Penconka (doręczone w kwietniu 1965 r. przez P. Lichodziejewskiego);
data fot.: brak; przypis redakcji CAWIO: prawdopodobnie fotografia
została wykonana w okresie nauki Jana Penconka
w I Męskim Gimnazjum im. Jenerała Józefa Sowińskiego w Warszawie
przy ul. Młynarskiej 2 (1928-1931)
Ostatecznie 1 października 1931 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Piechoty (SPP) w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej, w jednej z najbardziej znany przedwojennych kuźni kadr Wojska Polskiego.
Fot. 2. "Janek Penconek (z prawej - przypis red. CAWIO) z kolegą
Janem Latoszkiem, z którym się przyjaźnił. Zginął w akcji w czasie okupacji.
(Janek Penconek wyższy)" (opis z metryczki fot.);
źródło: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni; zdjęcie pochodzi od siostry Jana Penconka (doręczone w kwietniu 1965 r. przez P. Lichodziejewskiego);
data fot.: brak; przypis redakcji CAWIO: przypuszczalnie fotografia została
wykonana przed 1928 r.
Wielu bohaterów wojennych ma w swoich życiorysach naukę w tej uczelni.
Przez jej mury przewinęli się: gen. Stefan „Grot” Rowecki – komendant główny Armii Krajowej, mjr Henryk Sucharski – bohaterski obrońca Westerplatte, kpt. Władysław Raginis – waleczny obrońca Wizny w 1939 r., a także nasz lokalny bohater spoczywający na cmentarzu Powstańców Warszawskich w Powsinie – mjr Stanisław Milczyński ps. „Gryf” (1918-2016).
Fot. 3. "Janek Penconek po wcieleniu do podchorążówki"
(opis z metryczki fot.);
źródło: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni; zdjęcie pochodzi od siostry Jana Penconka (doręczone w kwietniu 1965 r. przez P. Lichodziejewskiego);
data fot.: brak (1931-1934); przypis redakcji CAWIO: przypuszczalnie
fotografia została wykonana w 1931 r. w Szkole Podchorążych Piechoty
w Komorowie k./Ostrowi Mazowieckiej
Na terenie szkoły w Ostrowi-Komorowie wzniesiono w dwudziestoleciu międzywojennym pomniki królów, hetmanów i dowódców powstańczych, które miały za cel wzbudzać wśród podchorążych głęboki patriotyzm, miłość do ojczyzny oraz dumę ze służby dla kraju.
Fot. 4. "W Podchorążówce w strojach historycznych w rocznicę wybuchu
powstania listopadowego (Jan Penconek w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej)"
(opis z metryczki fot.);
źródło: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni; zdjęcie pochodzi od siostry Jana Penconka (doręczone w kwietniu 1965 r. przez P. Lichodziejewskiego);
data fot.: brak (1931-1934); przypis redakcji CAWIO: fotografia została
wykonana w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie
k./Ostrowi Mazowieckiej
Na pomniku króla Jana III Sobieskiego, który codziennie przypominał Jankowi o rodzinnych wilanowskich stronach, wyryto sentencję: „Poświęcam i ofiaruję najdroższej Ojczyźnie moje ciało i życie, mienie i krew”. Jakże te słowa za kilka lat miały okazać się dla niego prorocze … .
Fot. 5. Pomnik Króla Jana III Sobieskiego na terenie d. Jednostki Wojskowej
w Komorowie k./Ostrowi Mazowieckiej po pracach
konserwatorsko-remontowych w 2015 r.;
data fot.: brak (zdjęcie z 2015 r.); autor publikacji: ppłk Jacek Sobkowiak;
źródło: Internet - strona Stołecznego Zarządu Infrastruktury Inspektoratu
Wsparcia Sił Zbrojnych Ministerstwa Obrony Narodowej: szi.wp.mil.pl;
przypis redakcji CAWIO: pomnik obecnie znajduje się na terenie 22 Wojskowego Ośrodka Kartograficznego (JW 3470)
Służba Janka na pierwszym roczniku szkoły oficerskiej, który nazywał się kursem unitarnym, rozpoczęła się w miejscowości Różany.
To była twarda szkoła. Tam odbywała się naturalna selekcja podchorążych. Nie wszyscy wytrzymywali ekstremalnych warunków ostrej dyscypliny, intensywnej nauki i ogromnego wysiłku fizycznego. 
Fot. 6. Szkoła Podchorążych Piechoty w Komorowie k. Ostrowi Mazowieckiej
na przedwojennej mapie wojskowej (czerwony napis - przypis red. CAWIO);
Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1935;
źródło: Internet - strona: http://maps.mapywig.org
Około 25% podchorążych w ciągu pierwszego roku nauki odpadało. Janek przetrwał w dobrej formie.
Po kursie unitarnym Janek próbował przejść do lotnictwa – chciał latać. Nie udało się, pozostał w piechocie.
Fot. 7. "Pod pomnikiem Krakusa w Podchorążówce (Jan Penconek
z prawej /pierwszy z prawej - przypis red. CAWIO/). Z tą grupą chłopców
był najbardziej zaprzyjaźniony" (opis z metryczki fot.);
źródło: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni; zdjęcie pochodzi od siostry Jana Penconka (doręczone w kwietniu 1965 r. przez P. Lichodziejewskiego);
data fot.: brak (1931-1934); przypis redakcji CAWIO: fotografia została
wykonana w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie
k./Ostrowi Mazowieckiej; w środku kadra oficerska szkoły
Na drugim roczniku (w 6. Kompanii) i trzecim roczniku (w 3. Kompanii) – już w szkole w Komorowie, okazał się podchorążym zdyscyplinowanym o dużym poczuciu obowiązku i odpowiedzialności.
Wszystkie egzaminy zdawał w terminie i za pierwszym podejściem. Wyróżniał się cechami dowódczo-sztabowymi i pedagogicznymi.
Fot. 8. Kompania podporuczników w trakcie 9 promocji
w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie; data: 07.08.1932 r.;
kompanię prowadzi kpt. Wł. Zarzycki; ze zbiorów K. Krzemienia;
źródło: Internet, publikacja z 15.07.2013 r. pt. "Dary Krzysztofa Krzemienia",
portal dobroni.pl - strona: https://dobroni.pl;
przypis redakcji CAWIO: Jan Penconek wtedy jest po 1 roku nauki
w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie
(prawdopodobnie jest obecny na tej uroczystości)
Wśród podchorążych znany jako dobry i uczynny kolega. Jeszcze kilkadziesiąt lat po wojnie (lata 80-te ubiegłego wieku) jego rówieśnicy z tamtych lat wspominali Janka przedstawiając go jako wzór podchorążego.
Janek po prostu kochał swój zawód, który sobie wybrał.
Promocję na podporucznika w korpusie oficerów piechoty otrzymał 15 sierpnia 1934 r. (była to z kolei jedenasta promocja).
Podchorążówkę ukończył z czołową lokatą i dlatego miał prawo wyboru przydziału służbowego – wybrał Batalion Morski w Wejherowie.
Fot. 9. "Jan Penconek jako podchorąży" (opis z metryczki fot.);
źródło: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni; zdjęcie pochodzi od siostry Jana Penconka (doręczone w kwietniu 1965 r. przez P. Lichodziejewskiego);
data fot.: brak (1931-1934)
Wejherowo leży na Kaszubach nad Bałtykiem, niedaleko Trójmiasta (Gdańsk, Gdynia, Sopot). Historia miasta sięga 1643 r., kiedy magnat pomorski Jakub Wejher zakłada osadę Wejherowska Wola, która jest jedynym na Kaszubach prywatnym grodem w całych Prusach Królewskich.
Fot. 10. Zasięg kaszubszczyzny w okresie międzywojennym;
źródło: J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder, "Historia, geografia
i piśmiennictwo Kaszubów", Gdańsk 1999
W 1676 właścicielem Wejherowa zostaje Książę Michał Kazimierz Radziwiłł.
W 1685 dobra wejherowskie otrzymuje król Jan III Sobieski od wdowy po Michale Kazimierzu Radziwille.
W 1686 Sobieski potwierdził przywileje miasta i Kalwarii Wejherowskiej (sakralny zespół 26 kaplic), które otrzymały przydomek „królewskie”.
Dobra, którymi później zarządzał syn Jana III Sobieskiego - Jakub Ludwik Sobieski – zostają sprzedane następnemu właścicielowi w 1720 r.
W czasie zaborów w Wejherowie, jak zresztą na całych Kaszubach, prowadzono stałą systematyczną politykę germanizacji. Wprowadzono język niemiecki do szkół i urzędów.
Kaszubi bronili się przed wynarodowieniem.
Fot. 11. Wkroczenie wojsk polskich do Wejherowa; data fot.: 10.02.1920 r.;
autor fot. Alfred Świerkosz (Wielka Wieś, Hallerowo, Półwysep Helski);
Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji;
źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe - Internet,
strona: https://audiovis.nac.gov.pl
Po zakończeniu I Wojny Światowej, na mocy traktatu wersalskiego (1919 r.) – czyli pokoju podpisanego z Niemcami przez zwycięskie państwa, obszar Kaszub został podzielony między Polskę, Niemcy i będące pod ochroną Ligi Narodów Wolne Miasto Gdańsk, przy czym największa część przypadła Polsce i weszła w skład województwa pomorskiego.
Wejherowo od 1920 r. znalazło się w Polsce – administracyjnie należało do nowo utworzonego powiatu morskiego, którego stało się siedzibą.
Wejherowo w 1930 r. liczyło 9512 mieszkańców, w 1938 r. było ich już 15184, wśród nich 14421 katolików i 499 ewangelików, 143 wyznania mojżeszowego i 21 osób innych wyznań.
Między ludnością polską a niemiecką istniał rozdźwięk, który z biegiem lat pogłębiał się.
Mniejszość niemiecka była silna ekonomicznie. W mieście działało 10 organizacji i stowarzyszeń niemieckich.
20 września 1931 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych ulokowało w Wejherowie Baon Morski – nowo powstała jednostka wojskowa została zakwaterowana w pięciu budynkach ówczesnego Krajowego Zakładu Opieki Społecznej.
Fot. 12. Przybycie Batalionu Morskiego do Wejherowa. Władze i wojsko na trybunie honorowej podczas powitania Batalionu Morskiego;
data fot.: prawdopodobnie 1931 r.; autor fot. nieznany;
Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji;
źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe - Internet,
strona: https://audiovis.nac.gov.pl
Ludność kaszubska przychylnie przyjęła Batalion Morski, rozumiejąc że Wejherowo od tej chwili będzie garnizonem Wojska Polskiego.
Fot. 13. Przekazanie 1 Morskiemu Batalionowi Strzelców sztandaru i 11 ciężkich karabinów maszynowych ufundowanych przez społeczeństwo powiatu wejherowskiego. Kaszubscy rybacy w czasie defilady. Powyżej kaszubska kapela
gra i śpiewa pieśń "Nie damy morza i Pomorza";
data fot.: 17.10.1937 r.; autor fot. Witold Pikiel;
Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji;
źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe - Internet,
strona: https://audiovis.nac.gov.pl
Odmiennie przyjmowali ten fakt zamieszkali tam Niemcy.
Byli to przeważnie ludzie zamożni (kupcy, ziemianie, przemysłowcy), niechętni polskiej władzy, mający systematyczne kontakty handlowe i polityczne z Niemcami w czasie narastania w dwudziestoleciu międzywojennym ruchu faszystowskiego, w późniejszym okresie w Rzeszy Niemieckiej (III Rzeszy) pod rządami Adolfa Hitlera.
Był to okres tworzenia się V kolumny, która w nieodległej przyszłości miała stać się wsparciem dla wojsk hitlerowskich w Wojnie Obronnej Polski 1939 r.
Kadrę oficerską i podoficerską Batalionu Morskiego tworzyli ludzie wykształceni, przybyli do jednostki z różnych regionów Polski.
Jednostka wojskowa była organizatorem wielu imprez kulturalnych oraz patriotycznych.
Organizowano uroczystości wojskowo-religijne, takie jak: przysięgi młodych strzelców, święta państwowe, kościelne i religijne. Żołnierze byli w mieście bardzo cenieni.
Fot. 14. Koszary Batalionu Morskiego w Wejherowie - otwarcie świetlicy
Batalionu Morskiego w Wejherowie. Fotografia grupowa uczestników
uroczystości. Świetlica urządzona przez Polski Biały Krzyż.
data fot.: 1932 r.; autor fot. Stanisław Nowakowski;
Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji;
źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe - Internet,
strona: https://audiovis.nac.gov.pl
Pod względem kadrowym batalion był starannie dobierany – kadra zawodowa reprezentowała poziom wyższy od przeciętnej krajowej.
Było to celowo stosowane ze względu na pograniczny charakter służby (sąsiedztwo granicy państwowej z Niemcami), jak również złożone stosunki narodowościowe na terenie Wejherowa i okolic.
Z kolei kryteria naboru szeregowych do batalionu były zbliżone do rygorystycznych wymogów marynarki wojennej.
Żołnierze mieli świadomość, że służą w jednostce wojskowej uznawanej za doborową, byli wykształceni, ambitni, wpajano im cechy „ducha koleżeństwa” i „ducha oddziału”.
W jednostce szkolono kadrę i strzelców dla przyszłej piechoty morskiej wspierającej Polską Marynarkę Wojenną.
Dnia 1 września 1934 r. podporucznik Jan Penconek rozpoczął służbę oficerską w Batalionie Morskim (Baonie Morskim) w Wejherowie – pierwszy przydział: dowódca plutonu w 3. Kompanii strzeleckiej.
Jednostka jeszcze dwa razy ulegała reorganizacji, co każdorazowo wiązało się też ze zmianą jej nazwy: 1 Morski Batalion Strzelców (od 10 stycznia 1938 r.) i 1 Morski Pułk Strzelców od 24 sierpnia 1939 r., w dniu ogłoszenia tajnej mobilizacji alarmowej Wojska Polskiego w przededniu napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę.
Ciąg dalszy nastąpi … .
Podziękowania dla:
1) Pana Leszka Grabarczyka, Dyrektora Szkoły Podstawowej im. por. Jana Penconka w Gowinie, za przekazanie materiałów związanych z patronem ww. placówki oświatowej,
2) Pana Tomasza Miegonia, Dyrektora Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, za przekazanie archiwalnych zdjęć (nigdzie nie publikowanych) i dokumentów związanych z porucznikiem Janem Penconkiem i wejherowskimi jednostkami wojskowymi, w których służył,
3) Pana kmdr. dypl. w st. spocz. Mariana Wilka, Prezesa Stowarzyszenia Sympatyków i Byłych Żołnierzy Jednostki Wojskowej w Wejherowie, za przekazanie opracowania i konsultacje historyczne nt. wejherowskich jednostek wojskowych.
Grzegorz Kłos
Materiały źródłowe:
1) „Biografia /zarys/ porucznika Jana Penconka dowódcy 2-giej kompanii strzeleckiej 1 MORSKIEGO PUŁKU STRZELCÓW W WEJHEROWIE”, opracowali b.oficerowie 1 MPS i uczestnicy walk w obronie polskiego wybrzeża w 1939 r.: płk w st. spocz. Alfons Olkiewicz, por. w st. spocz. mgr Paweł Szefka, por. w st. spocz. Andrzej Chudy.
2) Andrzej Powidzki, „Przedwojenna Kuźnia Kadr Wojska Polskiego” (cz. I i II), „Internetowy Kurier Proszowski”, źródło: Internet – strona: http://www.24ikp.pl.
3) Grzegorz Piwnicki, Bogdan Zalewski, „Tradycje Bojowe i Dzieje Morskich Pułków Strzelców 1. Wejherowskiego i 2. Gdyńskiego 1920-2000”, Gdynia 2008.
4) Album okolicznościowy pt. „Uroczystość odsłonięcia tablicy memorialnej oraz przekazania repliki sztandaru 1 Morskiego Pułku Strzelców w Wejherowie”, Stowarzyszenie Sympatyków i Byłych Żołnierzy Jednostki Wojskowej w Wejherowie, Wejherowo 2016.
5) Zdjęcia archiwalne z metryczkami (opis fot.), źródło: Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.
6) J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder, „Historia, geografia i piśmiennictwo Kaszubów”, Gdańsk 1999.
7) Artykuł „24 sierpnia 1939 r. „Cicha” mobilizacja”, Internet – strona: nowahistoria.interia.pl.
8) Internet – strona Urzędu Miasta Wejherowo: www.wejherowo.pl.
9) Internet – strona Wikipedia: https://pl.wikipedia.org.
Patron honorowy